Lekkie pojazdy szynowe będące alternatywą dla ciężkiego taboru pasażerskiego coraz częściej pojawiają się na szlakach kolejowych w Polsce. Pojazdy te zwane potocznie szynobusami służą obsłudze linii pasażerskich o małych potokach podróżnych. W związku z tym, że w Polsce znacząco spadła ilość pasażerów korzystających z połączeń lokalnych samorządy chroniąc linie kolejowe przed zamknięciem zaczęły zakupować lekki tabor szynowy. Zakupy szynobusów umożliwiły także wznowienie ruchu pasażerskiego na liniach, gdzie wcześniej zawieszono ruch pasażerski. Województwo lubuskie nie odbiega w tej mierze od innych województw. Samorząd wojewódzki opracował strategię rozwoju transportu Województwa Lubuskiego do roku 2015, w której oprócz modernizacji linii kolejowych mających istotne znaczenie dla ruchu pasażerskiego zapisano także program zakupu lekkiego i nowoczesnego taboru kursującego po liniach lokalnych.

Pierwsze 5 pojazdów zostało zakupionych między 2003 a 2005 rokiem. Ich producentem były Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Poznaniu. Maszyny zostały oznaczone jako SA 105 (213M). Łącznie województwo jest właścicielem czterech takich pojazdów, tj. odpowiednio SA105 101, 102, 104, 105. Pierwszy egzemplarz SA 105 101 został oddany do użytku w 2003 roku, od września tego roku rozpoczął pracę przewozową na szlaku Zbąszynek - Gorzów. Kolejny SA 105 102 rozpoczął pracę przewozową 1 sierpnia 2004. Temu przypadła w udziale obsługa tras w południowej części województwa (Żagań - Zielona Góra, Żagań - Forst). Pojazd ten jako jedyny posiada homologację na wjazd na terytorium Niemiec.


SA 105 102 na stacji w Zielonej Górze

SA 105 104 został oddany do użytku w maju 2005 roku. Początkowo kursował na trasie Zbąszynek - Gorzów. Docelowo miał obsługiwać połączenie z Żagania do Gorzowa. Faktycznie jednak wykonywał pracę na odcinku Krzyż - Kostrzyn. Warto zaznaczyć, że pojazd ten został dostarczony z półrocznym opóźnieniem (miał się pojawić na trasie w listopadzie 2004 roku). Powodem opóźnienia były problemu ZNTK Poznań (załoga, która nie otrzymywała zaległych pensji groziła strajkiem). SA 105 105 ostatni z serii rozpoczął obsługę 19 września 2005 roku. Dzięki temu zakupowi uruchomiono kursy w relacji Żagań - Gorzów.

Dane techniczne SA 105

Długość - 17720 mm
Szerokość - 2900 mm
Wysokość - 3800 mm
Rozstaw osi - 9000 mm
Moc silnika - 257 kW
Liczba miejsc - 90
V max - 100 km/h

Ostatnim z 5 pojazdów jaki zakupiło województwo był dwuczłonowy SA 108 008. Pojazd dostarczono 26 stycznia 2006 roku. Został przeznaczony do obsługi linii Krzyż - Kostrzyn.

Dane techniczne SA 108

Długość - 34400 mm
Szerokość - 2900 mm
Wysokość - 3800 mm
Rozstaw osi - 9000 mm
Moc silnika - 2 x 257 kW
Liczba miejsc - 195 w tym 94 siedzące
V max - 100 km/h

Kolejne 4 pojazdy były zakupione przy dofinansowaniu z funduszy unijnych. Aby uzyskać dofinansowanie samorząd opracował projekt pn. "Zakup autobusów szynowych w celu wyrównania podaży alternatywnych środków transportu w Lubuskiem". Fundusze służące realizacji projektu miały pochodzić z Sektorowego Programu Operacyjnego Transport. Zaplanowano pozyskanie 15 029 790 zł środków unijnych. Łączna kwota wydatków przeznaczonych na projekt wyniosła 30 060 312 zł (źródło www.spot.gov.pl/1,19,6,3,184.html). Projekt oznaczono numerem SPOT/1.1.2/106/04.

Na stronie Urzędu Marszałkowskiego określono założenia projektu oraz kalendarium dotyczące zakupu autobusów szynowych:

Produktem projektu będą cztery autobusy szynowe. Planuje się ich wprowadzenie na trasach na północy i południu województwa. Wykorzystanie nowego taboru zaplanowano w trojaki sposób:

- wprowadzone zostaną nowe kursy na trasach zawieszonych,
- przemodelowany zostanie układ obecnie funkcjonujących połączeń na południowych trasach,
- zostaną wprowadzone nowe kursy na trasach obecnie obsługiwanych

Takie rozwiązanie tworzy logikę projektu tj. środki zaoszczędzone wskutek rezygnacji z droższego taboru na rzecz autobusów szynowych zostaną przeznaczone na poszerzenie oferty.


SA 133 001 w czasie promocyjnego przejazdu na stacji w Żarach

Tak określoną logikę projektu wyznaczą następujące wskaźniki:

1. rezultatu - ilość kursów, na których nastąpi zastąpienie obecnie używanego taboru przez nowo-zakupiony na przedmiotowych trasach
2. oddziaływania - ilość nowych kursów wykonywanych przez zakupiony tabor na przedmiotowych trasach

Projekt dotyczy następujących odcinków linii kolejowych:

- Niegosławice - Żagań - Żary - Forst
- Zielona Góra - Żary - Iłowa
- Kostrzyn - Gorzów Wlkp. - Krzyż

Zwiększenie ilości wykonywanych kursów (bądź wprowadzenie ich na trasach zawieszonych) byłoby niemożliwe przy wykorzystaniu istniejącego taboru, ze względu na deficytowość pasażerskiego transportu kolejowego oraz ograniczone środki finansowe, które mogą być przeznaczone na realizację przewozów regionalnych.
Zasadność zakupu i uruchomienia na wybranych liniach Województwa Lubuskiego autobusów szynowych określiły elementy:

1. Zwiększenie sprawności systemu komunikacyjnego, poprzez integrację miejscowości gmin i powiatów województwa.
2. Transport szynowy to ekologiczny i bezpieczny rodzaj transportu, charakteryzujący się wysoką wydajnością. W komunikacji zbiorowej ryzyko wypadków w porównaniu do samochodu osobowego jest około 5 razy mniejsze w komunikacji autobusowej i od kilkadziesiąt do kilkaset razy mniejsze w ruchu kolejowym.Transport kolejowy w UE jest 20 razy bardziej bezpieczny od transportu samochodowego.
3. Reaktywacja regionalnych linii kolejowych zwiększa atrakcyjność regionów i może zachęcić inwestorów do rozpoczęcia przedsięwzięć gospodarczych.


SA 133 007

Kalendarium projektu:

11.09.2006 r.
Podpisanie przez Marszałka Województwa Lubuskiego umowy PESA Bydgosz S.A. Holding na wykonanie i dostawę czterech autobusów szynowych z napędem spalinowym dla Województwa Lubuskiego.

02.12.2006 r.
Dostawa pierwszego 300 - osobowego autobusu szynowego do Zielonej Góry.

10.12.2006 r.
Reaktywacja przy pomocy nowego pojazdu zawieszonych od 2002 roku połączeń na odcinkach Żagań - Szprotawa - Niegosławice i Żary - Iłowa - Węgliniec oraz wprowadzenie nowych kursów na odcinku Zielona Góra - Żary.

30.06.2007 r.
Dostawa drugiego 300 - osobowego autobusu szynowego SA133 - 006. Zastąpienie nowym pojazdem części kursów obsługiwanych dotychczas przestarzałym taborem. Zwiększenie ilości kursów na odcinku Krzyż - Gorzów Wlkp. - Kostrzyn.

10.09.2007 r.
Dostawa trzeciego 300 - osobowego autobusu szynowego SA133 - 007. Od nowego rozkładu jazdy 07/08 zwiększenie kursów na odcinku Tuplice - Żary - Żagań - Szprotawa - Niegosławice oraz wprowadzenie nowych bezpośrednich połączeń w relacji Zielona Góra - Żary - Iłowa - Jelenia Góra.

20.02.2008 r. Odbiór czwartego autobusu szynowego SA133 - 008 i skierowanie go na trasę Krzyż - Gorzów Wlkp. - Kostrzyn.

(źródło http://www.lubuskie.pl/pl/index.php?action=show_info&subcategory_id=20 ).

Niestety i tutaj nie odbyło się bez problemów. Procedury przetargowe, w których jako dostawcę pojazdów w kwietniu 2006 roku wyłoniono bydgoską Pesę, zostały zaskarżone przez ZNTK w Poznaniu. Sprawa znalazła swój finał w sądzie. Zakup pojazdów był zagrożony. 11 sierpnia sąd oddalił zażalenie ZNTK Poznań torując tym samym drogę do podpisania umowy.

7 października 2006 roku odbyła się promocyjna jazda dwuczłonowym spalinowy zespołem trakcyjnym SA 133 001. Pojazd zakupiony przez województwo podlaskie zawitał aby zaprezentować mieszkańcom południa województwa lubuskiego produkt takiego samego typu, jak ten który wkrótce miał się pojawić w okolicach Żagania. SA przejechał wtedy trasę Zielona Góra - Żary - Węgliniec i z powrotem.


Tandem lubuskich SA 133 008 i 006 opuszcza Kostrzyn z kursem do Poznania, fot. Lokomotywa

W grudniu pojawił się pierwszy dwuczłonowy SA 133 003. Była to pierwsza sztuka zakupiona w ramach SPOT - u. Maszyna została odebrana 5 grudnia 2006 roku. 8 grudnia zorganizowano promocyjny przejazd. Pojazd przejechał trasą Zielona Góra - Żary - Niegosławice - Żary - Węgliniec - Żary - Żagań. 10 grudnia 2006 SA wyruszył w pierwszy rozkładowy kurs pasażerski. Była to trasa Żagań - Niegosławice.

Dzięki zakupowi 6 pojazdu możliwa była reaktywacja zawieszonych 4 lata wcześniej tras z Żagania do Niegosławic oraz z Żar do Węglińca. SA 133 006 będący 7 szynobusem przybył do województwa w czerwcu 2007 roku. Został skierowany do obsługi odcinka Krzyż - Kostrzyn. SA 133 007 przybył do lubuskiego w sierpniu 2007 roku. Początkowo kursował na trasie Krzyż - Kostrzyn. Wraz z nastaniem nowego rozkładu tj. od 9 grudnia 2007 roku pojazd skierowano na południe województwa. Wykonuje on pracę przewozową na szlakach Żary - Niegosławice, Żary - Zielona Góra, Zielona Góra - Jelenia Góra.

Ostatni 9 pojazd oznaczony jako SA 133 008 przybył 15 lutego 2008 roku. Został skierowany do obsługi linii Krzyż - Kostrzyn.

Dane techniczne SA 133:

- Producent: Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz S.A.
- Lata produkcji: od 2006
- Układ osi: B"2"B"
- Typ wózków: JBg 3964 i 37AN
- Szerokość toru: 1435 mm
- Paliwo: olej napędowy
- Ilość kabin: 2
- Ilość silników: 2 (opcyjnie 1)
- Rodzaj silnika: wysokoprężne
- Przekładnia hydrodynamiczna - VOITH T211 bre
- Hamulce: pneumatyczne + hamowanie retarderem
- Prędkość maksymalna: 140 km/h
- Masa służbowa: 77 Mg
- Długość ze zderzakami: 41700 mm
- Szerokość: 2890 mm
- Liczba miejsc: 300
- Niska podłoga: 50%
- Oświetlenie: jarzeniowe
- Drzwi: automatyczne, odskoczno-przesuwne
- Wykorzystanie: pociągi aglomeracyjne i regionalne

Mapa linii po których kursują autobusy szynowe i spalinowe zespoły trakcyjne:


Kolor czerwony - linie obsługiwane przez autobusy szynowe i spalinowe zespoły trakcyjne, kolor szary pozostałe linie z ruchem pasażerskim, kolor zielony linie gdzie kursowały szt i autobusy szynowe, ale zawieszono ruch pasażerski

Na koniec warto wspomnieć, że dzięki kolejnym zakupom pojazdów trakcyjnych SA 133 udało się jeszcze dokonać reaktywacji linii Międzyrzecz - Rzepin (od 9 grudnia 2007). Od 1 czerwca 2009 roku planowano wznowienie kursów na trasie Zielona Góra - Krosno Odrzańskie - Guben. Jednak ze względu na braki taborowe od pomysłu odstąpiono. Planuje się także kolejne zakupy pojazdów na potrzeby usamorządowionych Przewozów Regionalnych (m.in. 2 elektrycznych do obsługi połączeń w ramach Lubuskiego trójmiasta).

19 stycznia 2010 roku Urząd Marszałkowski ogłosił przetarg na zakup 1 fabrycznie nowego pojazdu szynowego. Zgodnie z dokumentacją przetargową chodzi o pojazd z silnikiem spalinowym. Winien on posiadać od 130 do 150 miejsc siedzących (z czego 130 ma mieć charakter stałych). Środek ma być wyposażony w standardzie 2 klasy. Wymogiem koniecznym jest także przystosowanie do przewozu co najmniej 2 osób niepełnosprawnych. Pojazd powinien pracować w zakresie temperatur od - 30 do 40 stop. Celsjusza. Prędkość maksymalna pojazdu powinna wynosić co najmniej 120 km/h. Przedział pasażerski powinien być wyposażony w profilowane, wandaloodporne siedzenia, wyposażone w podłokietniki przy zewnętrznej części siedzeń (od strony ściany oraz przejścia wewnątrz pojazdu). Pojazd powinien być wyposażony w monitoring. Przetarg miał być rozstrzygnięty 3 marca 2010 roku, jednak ze względu na wniesiony protest przez firmę Newag z Nowego Sącza (firma zaskarżała kilkakrotnie zapisy w dokumentacji przetargowej) przetarg unieważniono.

6 sierpnia 2010 roku ogłoszono kolejny przetarg tym razem na dostawę 2 pojazdów. 16 września ogłoszono wyniki. Zwycięzcą została firma ZNTK Mińsk Mazowiecki, która zwyciężyła przebijając oferty Pesy Bydgoszcz oraz Newagu Nowy Sącz. Producent zaoferował 10 letni okres gwarancyjny na pojazdy. Zgodnie z wymogami przetargowymi oba pojazdy mają się pojawić na lubuskich torach najpóźniej do 31 marca 2011 roku. Oba pojazdy mają mieć od 130 - 150 stałych miejsc siedzących, 40% obniżonej podłogi, rozwijać prędkość do 120 km/h. Pierwszy z pojazdów oznaczony jako SA 134 020 rozpoczął już swoją pracę przewozową w piątek 18 marca 2011 roku. Drugi pojazd rozpoczął służbę 2 kwietnia 2011. O ile pierwszy kursuje w ruchu na szlaku Kostrzyn - Poznań, drugi był planowany do wykorzystania w połączeniach z Zielonej Góry do Guben. Podjęto jednak decyzję, aby i on wykonywał pracę przewozową na linii Krzyż - Kostrzyn.

Na koniec trzeba jeszcze wspomnieć o likwidacji połączeń pasażerskich na odcinku Żagań - Niegosławice obsługiwanych dotąd wyłącznie przez autobusy szynowe oraz szt. 10 października 2010 roku wykreślono z rozkładu wszystkie połączenia nie czekając na wejście w życie nowego rozkładu jazdy, w którym zaplanowano likwidację. Pojazdy z powodu licznych awarii i tak nie kursowały po tej trasie do czasu likwidacji połączeń koniecznością było korzystanie z autobusowej komunikacji zastępczej.

26 maja 2011 roku Urząd Marszałkowski ogłosił kolejny przetarg na zakup autobusu szynowego. Będzie to 12 pojazd zakupiony przez województwo. Wg specyfikacji ma on posiadać 130 miejsc siedzących. W wyniku rozstrzygnięcia procedury zwycięzcą została firma Newag z Nowego Sącza oferująca pojazd oznaczony jako 220. Kryterium oceny ofert stanowiły: 80 proc. - cena oraz 20 proc. wskazane przez wykonawcę koszty utrzymania pojazdu przez okres trwania gwarancji (czyli 36 miesięcy). Należy zauważyć, że specyfikacja przetargowa nie zobowiązuje ewentualnego zwycięzcy przetargu do świadczenia usług utrzymania pojazdu we wspomnianym przedziale czasowym.


SA 134 produkcji ZNTK Mińsk Maz. na stacji w Kostrzynie n. Odrą

ZNTK Mińsk Mazowiecki złożył ofertę o wartości 8 mln 56 tys. 500 zł, wskazując koszty utrzymania pojazdu na poziomie 1 zł. Newag Nowy Sącz wycenił swoją ofertę na nieco więcej - 8 mln 299 tys. zł, ale koszty utrzymania jedynie na 1 gr. Oferta PESY jest natomiast warta 8 mln 364 tys. zł, przy wskazaniu na koszty utrzymania pojazdu w wysokości 100 tys. zł.

Środki, jakie województwo lubuskie ma zamiar przeznaczyć na sfinansowanie zamówienia to 8 mln 364 tys. zł. Przetarg rozstrzygnięto 7.07.2011, jednak odwołanie od rozstrzygnięcia złożyła Bydgoska Pesa, która również brała udział w przetargu jednak jej oferta była najmniej korzystna. 17.08.2011 Krajowa Izba Odwoławcza odrzuciła protest Pesy umożliwiając tym samym podpisanie umowy z Newagiem. Do podpisania umowy jednak nie doszło, gdyż NEWAG z powodu opóźnień związanych z dostarczeniem mechanizmów napędowych nie podpisał umowy i nie dostarczy pojazdu. 7.11.2011 Urząd Marszałkowski unieważnił postępowanie w w/w sprawie.


SA 137 produkcji nowosądeckiego Newagu opuszcza Gorzów, fot. Lokomotywa

Kolejny przetarg rozpisano pod koniec stycznia 2012 roku. W jego wyniku (15.03.2012) kolejny raz zwyciężyła firma Newag. Tym razem jednak wykonawca podpisał umowę i na przełomie listopada i grudnia 2012 roku do województwa przybył SA 137 005.

9.11.2012 Urząd Marszałkowski ogłosił kolejny już przetarg tym razem na dostawę 4 pojazdów. Rozstrzygnięcie przetargu zaplanowano na 21.12.2012. 7.01.2013 Urząd Marszałkowski podjął decyzję, że najkorzystniejszą ofertę złożył Newag, który zaproponował dostarczenie 4 pojazdów za 46.705.560 zł, Pesa wyceniła swoją ofertę na kwotę 47.625.600 zł. 18.01.2013 miało dojść do podpisania umowy, jednak przedstawiciele NEWAGU zwlekali z jej podpisaniem. Wysłali pismo, w którym wnioskowali o przesunięcie terminu dostawy pojazdów z uwagi na problemy z silnikami, które miała dla nich wyprodukować niemiecka firma MTU. Wniosek NEWAGU został przez Urząd potraktowany jako zmiana warunków umowy, i podjęto decyzję o wyborze oferty drugiego oferenta - Pesy. NEWAG nadesłał w między czasie podpisaną umowę i w związku z nieugiętą postawą Urzędu Marszałkowskiego złożył odwołanie do KIO. KIO orzekła w dniu 6.03.2013 o tym, że decyzja w sprawie powierzenia zamówienia Pesie była zgodna z prawem i tym samym odwołanie NEWAGU odrzucono. Pojazdy dostarczy tym samym producent z Bydgoszczy. Na początku listopada pojawił się pierwszy z 4 pojazdów, 7.11.2013 rozpoczął pierwsze próbne kursowanie na szlakach w okolicy Gorzowa. Urząd Marszałkowski planuje także darmowe przejazdy promocyjne 23, 30 listopada oraz 7 grudnia. Pozostałe pojazdy mają zostać dostarczone do wejścia w życie rozkładu jazdy 2013/14 tj. do 13 grudnia. Kolejnym z Linów dostarczonym przez Pesę jest pojazd oznaczony jako SA 139 004, który pojawił się w woj. lubuskim na początku grudnia. Dwa ostatnie pojazdy tj. SA 139 005 i 006 dotarły tuż przed wejściem w życie rozkładu jazdy 2013/14. Na razie SA 139 00 3 i 004 obsługują połączenia Zielona Góra - Gorzów i z powrotem, SA 139 005 i 006 obsługują trasę Kostrzyn - Gorzów - Krzyż.


SA 139 003 za chwilę odjedzie z kursem promocyjnym do Gorzowa 7.12.2013


SA 139 004 wjechał na stację z kursem z Gorzowa w pierwszym dniu regularnych kursów 15.12.2013

Ilostan pojazdów stan na 18.12.2012:
Lp.
Seria, nr
Typ, nr fabr.
Producent
Rok prod.

1
SA105-101
213Ma-003
ZNTK Poznań
2003

2
SA105-102
213Ma-004
ZNTK Poznań
2004

3
SA105-104
213Ma-006
ZNTK Poznań
2005

4
SA105-105
213Ma-007
ZNTK Poznań
2005

5
SA108-006
215M-006
ZNTK Poznań
2006

6
SA133-003
218Mc-011
Pesa Bydgoszcz
2006

7
SA133-006
218Mc-016
Pesa Bydgoszcz
2007

8
SA133-007
218Mc-020
Pesa Bydgoszcz
2007

9
SA133-008
218Mc-021
Pesa Bydgoszcz
2008

10
SA134-020
218Md-041
ZNTK Mińsk Maz.
2011

11
SA134-021
218Md-042
ZNTK Mińsk Maz
2011

12
SA137-005
220M-005
Newag
2012

13
SA 139 003
PESA Bydgoszcz
2013

14
SA 139 004
PESA Bydgoszcz
2013

15
SA 139 005
PESA Bydgoszcz
2013

16
SA 139 006
PESA Bydgoszcz
2013